Pronin N.A.

«KMG Engineering» MMC-nin Atırau filialı, Qazaxıstan Respublikası 060097Atırau vilayəti, Atırau ş., Nursaya mr., prospekt Elorda, bina 10: n_pronin@bk.ru

DOI: 10.35714/ggistrat20250100014

Xülasə. Yura-Təbaşir dövrünün keçidində Cənub-Şərqi Xəzər hövzəsində baş verən dəniz səviyyəsinin dəyişkən­liyinin araşdırılması regionun paleocoğrafi təkamülünə və karbohidrogen potensialına dair mühüm məlumatları ehtiva edir. Həmin hövzənin əsas neft və qaz yataqlarından götürülmüş kern nümunələri ətraflı təhlil edilərək, dayaz dəniz şelflərindən başlamış səbxa tipli evaporit hövzələrinə və fluvio-delta sistemlərinə qədər dinamik çöküntü mühitlərini əks etdirən qumdaşlarından, gilli şistlərdən, əhəngdaşlarından və evaporitlərdən ibarət fərqli litoloji sekvenslər müəyyən edilmişdir. Belə variyasiyalar Pangeyanın parçalanması, orta okean silsilələrinin fəaliyyətinin güclənməsi və iqlim dəyişiklikləri (məsələn, Təbaşir dövründə istixana şəraiti) kimi genişmiqyaslı qlobal amillərin, həmçinin çökmə, halokinez (duz günbəzlərinin hərəkəti) və yaxınlıqdakı qalxmış ərazilərdən epizodik olaraq klastik materialların daxil olması kimi regional təsirlərin kombinasiyası nəticəsində baş vermişdir. Sekvens stratiqrafiyası Yura və Təbaşir dövrləri arasında kəskin fərqləri vurğulayan yüksək rezolyusiyalı transqressiv-reqressiv dövrləri aşkar edir. Belə ki, Yura dövrü qısa müddətli dəniz transqresiyaları ilə müşayiət olunan qeyri-dəniz, göl və allüvial düzənlik şəraiti ilə xarakterizə olunsa da, Təbaşir dövründə uzunmüddətli dəniz transqressiyası baş vermiş və geniş karbonat platformalarının inkişafına səbəb olmuşdur. Lakin, lokal reqressiv epizodlar, ehtimal ki, tektonik məhdudiyyətlər və ya evstatik dəniz səviyyəsinin enməsi nəticəsində hövzənin aralıqlarla məhdudlaşdığını göstərir ki, bu da palehövzə mühitinin rekonstruksiyasınıı çətinləşdirir. Tədqiqatımız qədim dəniz səviyyəsinin dəyişikliklərinin modelləşdirilməsində qlobal evstaziya və regional tektonikanın kritik qarşılıqlı əlaqəsini ön plana çıxardır. Bu cür inteqrasiya olunmuş modellər paleocoğrafi rekonstruksiyaların dəqiqliyini artırır və kollektor keyfiyyətinin və örtük süxurlarının paylanmasının proqnozlaşdırılmasını yaxşılaşdırır. Belə tapıntılar, xüsusən də Tenqiz-Kaşaqan regionunda stratiqrafik tələlərin müəyyənləşdirilməsinə və qazma ilə bağlı hədəflərin optimallaşdırılmasına imkan yaratdığı üçün karbohidrogenlərin axtarışında xüsusilə əlverişlidir. Biostratigrafik zonalaşdırma və izotop kimi əlavə tədqiqatlar analoji hövzələr üçün resurs qiymətləndirilməsindəki qeyri-müəyyənlikləri azaldaraq, xronostratigrafik mənzərəni təkmilləşdirə bilər.

Açar sözlər: Xəzəryanı çökəklik, yura-təbaşir dövrü, dünya okeanının dəyişməsi, transqressiya-reqressiya, çöküntü­toplanma, paleocoğrafiya, kollektor

ƏDABİYYƏT

Баренбаум А.А. Геодинамика и эволюция осадочных бассейнов Прикаспийской впадины. ГЕОС. Москва, 2002, 280 с.

Волкова Н.И. и др. Литолого-фациальные особенности юрских отложений Tенгизского месторождения. Геология нефти и газа, № 4, 2010, с. 45-52.

Воцалевский Э.С. и др. Глубинное строение и минеральные ресурсы Казахстана. Нефть и газ. Национальная АН Республики Казахстан, Алматы, Том 3, 2002, 248 с.

Габдуллин Р.Р., Копаевич Л.Ф., Иванов А.В. Секвентная стратиграфия. Учебное пособие. Макс Пресс. Москва, 2008, 113 с.

Зорина С.О. Секвенс-стратиграфия (Материалы к лекциям. Практические задания). Учебно-методическое пособие, Казань, 2016, 65 с.

Alsharhan A.S., Nairn A.E.M. Sedimentary basins and petroleum geology of the Middle East. Elsevier. Amsterdam, Netherlands, 1997, 942 p.

Catuneanu O. Principles of sequence stratigraphy. First Edition, Elsevier. Amsterdam, The Netherlands, 2006, 375 p.

Gamkrelidze I.P. Geodynamic evolution of the Caucasus and adjacent areas in Alpine time. Tectonophysics, Vol. 127, Issues 3-4, 1986, pp. 261-277, https://doi.org/ 10.1016/0040-1951(86)90064-8.

Hallam A. Phanerozoic sea-level changes. The critical moments and perspectives in paleobiology and Earth history series. Columbia University Press. New York, 1992, 266 p.

Haq B.U. Cretaceous eustasy revisited. Global and Planetary Change, Vol. 113, 2014, pp. 44-58, https://doi.org/ 10.1016/j.gloplacha.2013.12.007.

Haq B.U., Hardenbol J., Vail P.R. Chronology of fluctuating sea levels since the Triassic. Science, Vol. 235, Issue 4793, 1987, pp. 1156-1167, DOI: 10.1126/science. 235.4793.115.

Popov S.V., Antipov M.P., Zastrozhnov A.S., et al. Sea-level fluctuations on the northern shelf of the Eastern Paratethys in the Oligocene–Neogene. Stratigraphy and Geological Correlation, Vol. 18, No. 2, 2010, pp. 200-224, DOI: 10.1134/S0869593810020073.

Pronin N.A. Determination of environmental conditions of Mesozoic Deposits of Kataton-Tengiz and Prorva uplifts based on the study of core material. SPE Caspian Technical Conference and Exhibition, Baku, Azer­baijan, paper number: SPE-217544-MS, 2023, https://doi.org/ 10.2118/217544-MS.

Ruban D.A., Al-Husseini M.I., Iwasaki Y. Review of Middle East Paleozoic plate tectonics. GeoArabia, Vol. 12, No. 3, 2007, pp. 35-56, DOI:10.2113/geoarabia120335.

Skelton P.W., Spicer R.A., Kelley S.P., Gilmour I. The Cretaceous World. Cambridge University Press. 1st edition, 2003, 360 p.

Miller K.G., et al. The Phanerozoic record of global sea-level change. Science, Vol. 310, Issue 5752, 2005, pp. 1293-1298, DOI: 10.1126/science.1116412.

Snedden J.W., Liu C. A compilation of Phanerozoic sea-level change, coastal onlaps and recommended sequence designations. AAPG Search and Discovery Article, 40594, 2010, pp. 1-19.

Volozh Y.A., Talbot C.J., Ismail-Zadeh A.T. Salt structures and hydrocarbons in the Pricaspian Basin. AAPG Bulletin, Vol. 87, No. 2, 2003, pp. 313-334, DOI:10.1306/09060200896.